تاریخچه ساندویچ

تصور کنید در میانه یک بازی قمار پرهیجان در قرن هجدهم انگلستان هستید؛ آن‌قدر غرق در بازی که حتی حاضر نیستید برای غذا میز را ترک کنید. این سرآغاز داستانی است که به تولد یکی از جهانی‌ترین و متنوع‌ترین غذاهای امروزی منجر شد. تاریخچه ساندویچ فقط داستان یک میان‌وعده ساده نیست، بلکه روایتی از تغییرات اجتماعی، انقلاب‌های صنعتی و تلاقی فرهنگ‌ها در بشقاب غذای ماست. این سفری است که از یک اشراف‌زاده بریتانیایی آغاز می‌شود، به کارخانه‌های شلوغ سرک می‌کشد و در نهایت، تمام دنیا را در آغوش می‌گیرد.

ساندویچ چیست؟ فراتر از نان و محتویات

در ساده‌ترین تعریف، ساندویچ ترکیبی از مواد غذایی گوناگون است که میان دو یا چند تکه نان قرار می‌گیرد. اما این تعریف ساده، حق مطلب را درباره هویت این غذا ادا نمی‌کند. ساندویچ یک بوم خالی است که هر فرهنگی با رنگ‌ها و طعم‌های خود آن را نقاشی کرده است. از یک غذای سریع و کارآمد برای کارگران گرفته تا یک وعده غذایی لذیذ و پیچیده در رستوران‌های لوکس، ساندویچ نمادی از تطبیق‌پذیری و خلاقیت در آشپزی است.

ریشه‌ها و سرآغاز؛ آیا «اِرل ساندویچ» اولین بود؟

گرچه نام «ساندویچ» با یک داستان مشخص گره خورده، اما ایده قرار دادن مواد غذایی لای نان، تاریخی بسیار کهن‌تر دارد.

• ریشه‌های باستانی: قرن‌ها قبل از آنکه این غذا نامی برای خود دست و پا کند، حکیمی یهودی به نام هیلل اکبر در قرن اول پیش از میلاد، در مراسم عید پِسَح، ترکیبی از گوشت بره و گیاهان تلخ را میان دو تکه نان فطیر (ماتزا) می‌پیچید و می‌خورد. این عمل که امروز به «ساندویچ هیلل» شهرت دارد، یک سنت مذهبی با مفهومی عمیق بود.
• بشقاب‌های نانی قرون وسطی: در اروپای قرون وسطی، اشراف‌زادگان از تکه‌های ضخیم و بیات نان به نام «ترنچر» (Trencher) به عنوان بشقاب استفاده می‌کردند. آن‌ها گوشت و سایر غذاها را روی این نان‌ها قرار می‌دادند و پس از اتمام غذا، ترنچرهای آغشته به آب گوشت را به فقرا یا سگ‌ها می‌دادند.

داستان تولد رسمی؛ قماربازی به نام جان مونتاگو

داستان رسمی و نام‌گذاری ساندویچ به سال ۱۷۶۲ و شخصیتی به نام جان مونتاگو، اِرل چهارم ساندویچ بازمی‌گردد. او که یک سیاستمدار برجسته و اولین لرد دریاسالاری بریتانیا بود، به قمار، به‌ویژه بازی ورق، اعتیادی شدید داشت. افسانه مشهور می‌گوید که در طول یک جلسه بازی طولانی، او برای اینکه مجبور به ترک میز و استفاده از کارد و چنگال نشود، از پیشخدمت خود خواست تا تکه‌ای گوشت را بین دو قطعه نان تست‌شده قرار دهد. این ابداع هوشمندانه به او اجازه می‌داد تا با یک دست بازی کند و با دست دیگر غذایش را بخورد، بدون آنکه انگشتانش چرب شود.

این ایده به‌سرعت در میان دوستان قمارباز او محبوب شد و آن‌ها نیز شروع به سفارش «غذایی مثل ساندویچ» کردند. طولی نکشید که این عبارت به «ساندویچ» خلاصه شد و نام این غذای راحت و بی‌دردسر برای همیشه در تاریخ ثبت گشت.

اهمیت فرهنگی و اجتماعی؛ انقلابی در نحوه غذا خوردن

تولد ساندویچ صرفاً یک نوآوری در آشپزی نبود؛ بلکه بازتابی از تغییرات عمیق اجتماعی بود.

از تفریح اشرافی تا سوخت انقلاب صنعتی

با آغاز انقلاب صنعتی، چهره شهرها و سبک زندگی به‌کلی دگرگون شد. کارگران کارخانه‌ها به وعده‌های غذایی سریع، ارزان و قابل حملی نیاز داشتند که بتوانند در وقفه‌های کوتاه ناهار مصرف کنند. ساندویچ، که دیگر از انحصار اشراف خارج شده بود، به بهترین پاسخ برای این نیاز تبدیل شد. این غذا به کارگران اجازه می‌داد تا بدون نیاز به ظروف یا مکانی برای نشستن، انرژی لازم برای ساعت‌های طولانی کار را به دست آورند.

سفر جهانی و تکامل؛ ساندویچ در هر گوشه از جهان

ساندویچ از مرزهای بریتانیا فراتر رفت و هر فرهنگی آن را از آنِ خود کرد. این سفر جهانی، به خلق نسخه‌های بی‌نظیری منجر شد که هر یک داستان خود را دارند.

• ایالات متحده آمریکا: آمریکا ساندویچ را گرفت و آن را به نمادی از فرهنگ خود تبدیل کرد. از همبرگر و هات‌داگ که به نمادهای فست‌فود بدل شدند تا ساندویچ‌های غول‌پیکر و پرمحتوای دِلی‌کَتسِن‌ها (Delicatessen) که توسط مهاجران یهودی اروپایی رواج یافتند، ساندویچ در آمریکا معنای جدیدی پیدا کرد.
• ویتنام و بان می (Bánh Mì): این ساندویچ، داستان تلاقی فرهنگ شرق و غرب است. نان باگت، یادگار دوران استعمار فرانسه، با مواد اولیه‌ی ویتنامی مانند گوشت گریل‌شده، گشنیز تازه، سبزیجات ترشی و سس‌های محلی ترکیب می‌شود و یک شاهکار هماهنگ از طعم‌ها را می‌آفریند.
• مکزیک و تورتا (Torta): تورتا در مکزیک یک میان‌وعده ساده نیست، بلکه یک وعده غذایی کامل و محترم است. این ساندویچ که معمولاً روی نان‌های گرد و حجیم سرو می‌شود، با انواع گوشت، آووکادو، لوبیا و سس‌های تند پر شده و نشان‌دهنده سخاوت و غنای آشپزی مکزیکی است.
• ورود به ایران: تاریخچه ساندویچ در ایران نیز داستانی شنیدنی دارد. گفته می‌شود ناصرالدین شاه در یکی از سفرهای فرنگ خود با این پدیده آشنا شد. اما ورود جدی آن به فرهنگ غذایی ایران پس از جنگ جهانی دوم و با باز شدن اولین ساندویچ‌فروشی‌ها در خیابان لاله‌زار تهران توسط ارامنه صورت گرفت. در ابتدا، رفتن به ساندویچی کاری خلاف شأن تلقی می‌شد، اما به‌سرعت این غذا محبوبیت یافت. ایرانی‌ها نیز با جایگزین کردن محتویات آن با طعم‌های آشنایی چون کتلت، الویه و مغز، ساندویچ را بومی‌سازی کرده و به بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ غذای شهری خود تبدیل کردند.

نتیجه‌گیری؛ بیش از یک غذا، یک پدیده فرهنگی

داستان ساندویچ، حکایت خارق‌العاده‌ای از خلاقیت بشر است. غذایی که از یک درخواست عجولانه در یک محفل قمار اشرافی متولد شد، به نیروبخش کارگران در کوران انقلاب صنعتی تبدیل گشت و امروز به عنوان یک زبان غذایی مشترک در سراسر جهان صحبت می‌شود. هر ساندویچی که می‌خوریم، چه یک چیزبرگر ساده آمریکایی و چه یک بان‌می پیچیده ویتنامی، لایه‌هایی از تاریخ، فرهنگ و هویت را در خود پنهان کرده است.

حالا که داستان پرماجرا و جهانی ساندویچ را می‌دانید و با هویت فرهنگی آن آشنا شدید، آیا برای تجربه عملی این پدیده هیجان‌زده نیستید؟ شاید بخواهید یک نسخه کلاسیک یا خلاقانه از آن را در آشپزخانه خود خلق کنید! برای دیدن دستور پخت‌های قدم به قدم و امتحان‌شده ما، مستقیم به دسته بندی بپزیم گوفومگ بروید!

مشاهده دستور پخت انواع ساندویچ در دسته‌بندی بپزیم

سوالات متداول